Baszta Halszki – to tu można spotkać jednego z wielkopolskich duchów

Od kiedy byłam dzieckiem zawsze interesowały mnie sprawy tajemnicze i jak dziś pamiętam – bo miałam ciarki na całym ciele – gdy z koleżankami z obozu harcerskiego wywoływałyśmy nocą duchy. Na szczęście, żaden nie przybył (tak przynajmniej mi się wydaje), bo chyba każda z nas by wtedy umarła z przerażenia.

Historie tajemnicze zawsze mnie intrygowały. W Wielkopolsce, gdzie mieszkam, niewiele jest miejsc, z którymi związana jest legenda o duchach. Najsławniejsza i najbardziej wszystkim znana jest legenda o Białej Damie z Kórnika, natomiast o Halszce z Szamotuł w zasadzie nikt nie słyszał. Baszta Halszki, zwana także wieżą czarnej księżniczki i sama Halszka, którą niedawno odwiedziłam będzie tematem tego wpisu.

Baszta Halszki – gdzie ją znaleźć

Baszta Halszki znajduje się w miejscowości o nazwie Szamotuły. Szamotuły położone są w województwie wielkopolskim, ok. 35 km na północny zachód od Poznania.

Baszta znajduje się na terenie zespołu zamkowego – Zamek Górków w Szamotułach.

Baszta Halszki 

Baszta Halszki powstała w XV w. i była kiedyś wieżą obronną. Wchodziła w skład dawnego systemu obronnego zamku w Szamotułach. Wówczas było tu więcej baszt, w tym narożnikowe baszty (także obronne) połączone murem oraz zachowana do dziś od strony wschodniej i południowej fosa oraz niewielki park.

Baszta Halszki, zbudowana została na planie prostokąta i ma cztery kondygnacje. Pierwotnie wzniesiono jako obronną, później – około 1518 r. przystosowana została do celów mieszkalnych.

Kliknij zdjęcie by je powiększyć.

Dziś Baszta Halszki wchodzi w skład zespołu Muzealnego Zamku Górków i znajduje się w niej ekspozycja poświęcona dziejom Szamotuł i najbliższej okolicy.

 

Halszka, czyli Elżbieta Ostrogska

Halszka urodziła się 19 listopada 1539 r. w Ostrogu, stad znana jest także jako Halszka z Ostrogu lub Elżbieta z Ostrogu. Zmarła w 1582 r., a więc dość młodo – mając 43 lata. Pomimo tego w jej życiu wydarzyło się wiele dziwnych i bardzo burzliwych rzeczy. Ostatecznie pisano o niej legendy i powieści.

Halszka była córką księcia Ilii (Eliasza) Ostrogskiego i Beaty Kościeleckiej. Ojciec Halszki, Ilia, należał do jednego z najmożniejszych rodów w Wielkim Księstwie Litewskim, niektórzy uważali go nawet za najbogatszego w królestwie. Jej matka – Beata wychowywała się w orszaku królowej Bony Sforzy, w którym była dwórką słynną z urody i wykształcenia. Halszka została więc dziedziczką ogromnej fortuny i pewnie właśnie dlatego stała się też ofiarą przeróżnych intryg m.in. matrymonialnych.

Po śmierci ojca, Halszka otrzymała w spadku miasta Połonne, Kropiłów i Cudnów wraz z dobrami. Przy matce Halszki pozostał Ostróg. W praktyce jednak to matka Halszki zarządzała całym majątkiem, a Halszkę wychowywała podobno w bezwzględnym posłuszeństwie i psychicznie całkowicie ją zdominowała.

Gdy Halszka dorosła miała wielu kandydatów do swojej ręki, głównie ze względu właśnie na majętności, a co za tym idzie wpływy. Jednak chociaż wszyscy panowie pochodzili z możnych magnackich rodów to jej matka odwlekała wydanie córki za mąż. Na zamążpójście Halszki musieli też wyrazić zgodę pozostali jej opiekunowie: Fiodor Sanguszko, Wasyl Ostrogski oraz sam król – Zygmunt August.

Halszka, po raz pierwszy, została wydana za księcia Dymitra Sanguszkę. Miała wtedy 14 lat. Ani jej matka, ani król Zygmunt nie zgadzali się na ten ślub i ostatecznie, pomimo ucieczki, Dymitr został zabity. Ponieważ Dymitr nie stawił się na rozprawie „rozwodowej” uznano to za wyraz pychy i lekceważenia władzy królewskiej i skazano go na karę śmierci, konfiskatę majątku oraz utratę czci. Nakazano mu też zwrot Halszki jej matce.

Król Zygmunt kazał wydać Halszkę, po raz drugi,  za Łukasza III Górkę, jednego z najmożniejszych magnatów wielkopolskich. Ślub odbył się w 1959 r., gdy Halszka miała 20 lat. I matka i Halszka były temu przeciwne, był to zatem już drugi ślub wbrew woli panny młodej. To co było dalej w skrócie: matka wywiozła córkę do klasztoru, małżeństwo nie zostało skonsumowano i w zasadzie nigdy nie istniało, a matka wydała córkę trzeci raz za mąż – tym razem za księcia Siemona Olelkowicza. Matka dopilnowała by to małżeństwo zostało skonsumowane więc Łukasz Górka nie miał już do Halszki prawa. Matka przeniosła swój majątek na księcia Siemiona (który zapewnił jej dożywocie), chcąc w ten sposób uniemożliwić Łukaszowi przejęcie dóbr, które były jej własnością, a które Halszka dziedziczyła po matce. Wybieg ten zakończył się niestety niepowodzeniem bowiem Halszka została dostarczona na dwór królewski, a Zygmunt August nie uznał ostatniego małżeństwa i oddał Halszkę z powrotem Łukaszowi Górce.

 

Halszka w Szamotułach i baszta Halszki

Łukasz Górka przewiózł Halszkę do swojego zamku w Szamotułach. Halszka cały czas odmawiała współżycia z mężem i mieszkała samotnie w komnatach zamku.

Jak głosi legenda Halszka (zwana też Czarną Księżniczką lub Czarną Halszką, więziona była w baszcie szamotulskiego zamku. Twierdzono, że jej mąż Łukasz mścił się na niej za nieposłuszeństwo w ten sposób, że kazał ją zamknąć w zamkowej wieży. Dodatkowo zakuł twarz księżniczki w żelazną maskę tak, by nikt nie mógł się zachwycać jej urodą, którą odziedziczyła po matce. Legenda głosi też, że Łukasz zbudował dla niej podziemne przejście prowadzące z baszty, gdzie była więziona, do szamotulskiej kolegiaty, by mogła uczestniczyć w nabożeństwach ukryta w małej niszy za kratą. Miała słuchać mszy św. i żałować za popełnione grzechy. W wieży przebywać miała przez 14 lat aż do śmierci Łukasza. Podobno Halszka stała się zjawą – w czarnych szatach. Spaceruje w księżycowe noce po parku zamkowym w Szamotułach.

Halszka stała się wolna dopiero w 1573 r., po nagłej śmierci męża Łukasza. Miała wtedy 34 lata. Wyjechała wraz z Janem Ostroróg na Ruś, gdzie mieszkała do swojej śmierci.

---

Halszka przeszła do legendy jako ofiara – skrzywdzona i nieszczęśliwa męczennica, efekt ludzkiej zachłanności. Jej nieszczęśliwe losy były wynikiem walki o wpływy polityczne i o ogromną fortunę, między jej matką, stryjem Wasylem i królem Zygmuntem Augustem. Dzisiaj trudno osądzić jaką rolę odegrał w jej życiu Łukasz Górka i czy w rzeczywistości więził swoją młodą żonę czy to tylko legenda.

Tragiczne losy Halszki stały się inspiracją twórczą dla wielu artystów, m.in. J.I. Kraszewskiego (powieść „Halszka„) i J. Matejki (w „Kazaniu Skargi” postać Halszki znajduje się obok Anny Jagiellonki).

---

Jeśli spodobał Ci się ten wpis - DODAJ się do Newslettera!